Për herë të parë, zbulohet një yll me “dy fytyra”

Astronomët kanë zbuluar për herë të pare, një yll xhuxh të bardhë të rrallë, i cili ka “dy fytyra”.

Xhuxhët e bardhë janë mbetje të djegura të yjeve të vdekur. Dielli ynë do të bëhet një xhuxh i bardhë në rreth 5 miliardë vjet pasi të kthehet në një yll gjigant të kuq, të shpërthejë materialin e tij të jashtëm dhe, me vetëm bërthamën e mbetur, do të tkurret në një mbetje verbuese të nxehtë të bardhë.

Xhuxhi i bardhë i sapo zbuluar ka dy anë, njëra prej hidrogjeni dhe tjetra prej heliumi. Studiuesit e kanë quajtur yllin Janus, sipas perëndisë romake të tranzicionit, i cili ka dy fytyra.

“Sipërfaqja e xhuxhit të bardhë ndryshon plotësisht nga njëra anë në tjetrën,” tha në një deklaratë autorja kryesore e studimit, Ilaria Caiazzo, një bashkëpunëtore e studimeve postdoktorale në astronomi në Institutin e Teknologjisë në Kaliforni. “Kur u tregoj vëzhgimet njerëzve, ata të gjithë habiten.”

Ndikimi i fortë gravitacional gjatë vdekjes së një ylli do të thotë që elementët e rëndë të mbetur lëvizin drejt qendrës, ndërsa elementët më të lehtë si hidrogjeni ose heliumi ngrihen në shtresën e sipërme. Duke pasur parasysh se xhuxhët e bardhë kanë atmosferë hidrogjeni temperature e tyre është shumë e lartë. Ndërsa yjet ftohen me kalimin e kohës, ato priren të kenë atmosferë helium.

Por xhuxhët e bardhë tipikë nuk e kanë njërën anë të yllit me një elementi, dhe tjetrën të dominuar nga një tjetër.

Mbetja e pazakontë yjore u zbulua për herë të parë nga objekti kalimtar Zwicky, i vendosur në Observatorin Palomar të Caltech. Caiazzo përdori instrumentin, i cili skanon qiejt çdo natë, për një studim të fundit të xhuxhëve të bardhë shumë të magnetizuar kur u shfaq një objekt që ndryshonte me shpejtësi në shkëlqim.

Vëzhgimet vijuese u kryen nga Caiazzo dhe ekipi i saj duke përdorur instrumentin CHIMERA të Palomar, HiPERCAM i vendosur në Gran Telescopio Canarias në Ishujt Kanarie të Spanjës dhe Observatori WM Keck në Maunakea në Hawaii.

Të tre observatorët treguan se Janusi rrotullohej rreth boshtit të tij çdo 15 minuta – dhe shfaqte natyrën dhe përbërjen e dyfishtë të yllit. Astronomët përdorën një spektrometër për të ndarë dritën e xhuxhit të bardhë në gjatësi vale të ndryshme, gjë që zbuloi hidrogjenin në njërën anë dhe heliumin në anën tjetër.

Ylli ka një temperaturë përvëluese prej 34,726 gradë Celsius, të cilën studiuesit e përcaktuan me ndihmën e Observatorit Neil Gehrels Swift.

Si formoi Janus dy fytyra

Studiuesit nuk janë plotësisht të sigurt pse ylli ka dy anë krejtësisht të ndryshme. Është e mundur që Janus po përjeton një formë të rrallë evolucioni.

“Jo të gjithë, por disa xhuxha të bardhë kalojnë nga të qenit të mbizotëruar nga hidrogjeni në helium në sipërfaqen e tyre,” tha Caiazzo.

Ndërsa xhuxhi i bardhë ftohet me kalimin e kohës, materialet më të rënda dhe më të lehta mund të përzihen së bashku. Gjatë këtij tranzicioni, është e mundur që hidrogjeni të hollohet në brendësi, duke lejuar që heliumi të bëhet elementi dominues.

Nëse kjo ndodh në Janus, njëra anë e yllit po evoluon përpara anës tjetër.

“Fushat magnetike rreth trupave kozmikë priren të jenë asimetrike, ose më të forta nga njëra anë,” tha Caiazzo. “Fushat magnetike mund të parandalojnë përzierjen e materialeve. Pra, nëse fusha magnetike është më e fortë në njërën anë, atëherë ajo anë do të kishte më pak përzierje dhe kështu më shumë hidrogjen.”

Një mundësi tjetër është që fushat magnetike të ndryshojnë presionin dhe densitetin e këtyre gazeve atmosferike në Janus.

“Fushat magnetike mund të çojnë në presione më të ulëta të gazit në atmosferë dhe kjo mund të lejojë që një ‘oqean’ hidrogjeni të formohet aty ku fushat magnetike janë më të forta,” tha bashkëautori i studimit James Fuller, profesor i astrofizikës teorike në Caltech.

Ekipi do të vazhdojë kërkimin për më shumë xhuxha të bardhë si Janus duke përdorur Zwicky Transient Facility sepse instrumenti është “shumë i mirë në gjetjen e objekteve të çuditshme”, tha Caiazzo.