CNN: Si rasti i Vjosës po bëhet shembull për të shpëtuar “zemrën blu” të Europës

Shpallja Park Kombëtar e lumit të Vjosës ka nxitur një fushatë në të gjithë Ballkanin për mbrojtjen e lumenjve të egër të kërcënuar nga digat e hidrocentraleve. Fushata “Save the Blue Heart of Europe”, (Të shpëtojmë “zemrën blu” të Europës) është fokusuar së fundmi në lumin Neretva në Bosnje Hercegovinë, ku këto javë janë mbledhur edhe shkencëtarë nga 17 vende të ndryshme të botës për të mbrojtur florën dhe faunën e zonës ku po ngrihet hidrocentrali i radhës.

CNN e pasqyron gjerësisht këtë fushatë, si dhe shembullin e vyer të Shqipërisë me mbrojtjen e lumit të fundit të egër në Europë, Vjosën.

Artikulli i CNN:

Lumi Neretva me një ndërthurje ngjyrash blu dhe jeshile magjepsëse përshkon pyllin e Bosnje Hercegovinës nga thellësia e Alpeve Dinarike deri në Detin Adriatik. I njohur si një nga lumenjtë më të ftohtë në botë, ai konsiderohet edhe si shtëpia e ekosistemeve unike dhe një morie speciesh të rralla, nga trofta deri te salamandrat që jetojnë në rrjetin e shpellave të lumit.

Por edhe ky ekosistem po kërcënohet nga digat e hidrocentraleve, ku sipas Qendrës për Mjedisin, një organizatë boshnjake, më shumë se 50 projekte hidroenergjetike janë propozuar përgjatë gjatësisë dhe degëve të lumit. Këto diga mund të dëmtojnë, jo vetëm lumin dhe banorët e tij, por edhe mjedisin që varet nga kjo rrugë unike ujore.

Në Ulog, një fshat në Neretva ku po ndërtohet një hidrocentral 35 megavat me një digë 53 metra të lartë, më shumë se 60 shkencëtarë nga 17 vende të botës u mblodhën këtë qershor për “Javën e Shkencës Neretva”. Shumica e tyre ishin si vullnetarë të bashkuar në një qëllim të përbashkët: Për të shpëtuar Neretva-n.

I gjithë Ballkani po shihet në fakt si një burim i pashfrytëzuar, plot lumenj që ndryshe nga pjesa tjetër e Europës, nuk janë zhvilluar ende. Iniciativat, disa të financuara nga BE-ja, e cila synon të jetë neutrale ndaj klimës deri në vitin 2050, po nxisin zhvillimin e hidrocentraleve në të gjithë rajonin. Që nga viti 2022 më shumë se 3,300 impiante janë planifikuar, ose janë në ndërtim në Ballkan, përveç 1,700 termocentraleve tashmë funksionale.

Fushata Save the Blue Heart of Europe thotë se qëllimi i saj nuk është të ndalojë tërësisht hidrocentralet, por të sigurojë që po ndiqet një qasje strikte planifikimi që i jep përparësi ruajtjes së natyrës.

Lumenjtë e egër (dhe rasti i lumit Vjosa)

Ruajtja e një lumi me rrjedhje të lirë mund të sjellë gjithashtu fitore ekonomike përmes zhvillimit të aktiviteteve turistike si rafting, gjuajtje me peshk dhe trekking.

Në fillim të këtij viti, në Shqipërinë e Jugut, ky argument u fitua me sukses në rastin e lumit Vjosa, i cili u shpall Parku i parë Kombëtar i lumit të egër në botë. Lëvizja dha mbrojtjen e më shumë se 248 miljeve (400 kilometra) lumenjsh dhe përrenjsh, duke mbuluar të gjithë gjatësinë e lumit dhe të gjitha degët kryesore të tij. Nëpërmjet turizmit të përgjegjshëm, qeveria shqiptare thotë se do të përfitojnë komunitetet lokale dhe do të ndihmojë në adresimin e shpopullimit në zonë.

Vjosa ka sjellë shpresë për aktivistët. Tashmë i bllokuar në disa pjesë, Neretva nuk do të mund të kualifikohej si një park kombëtar i lumit të egër, por ruajtja e shtrirjeve të paprekura është ende e vlefshme. Edhe pse mund të jetë tepër vonë për të ndalur digën e Ulogut, e cila duhet të fillojë funksionimin komercial në vitin 2024, ka shenja se fushata mund të parandalojë projektet hidroenergjetike të planifikuara për ujërat e pacenuara në rrjedhën e sipërme.

Së fundmi, kontratat për 15 hidrocentrale të vogla të planifikuara për Neretvicën, një degë e Neretvës, u ndërprenë dhe në vitin 2022 fushata fitoi mbështetjen e Konventës së Bernës, një marrëveshje ndërkombëtare për mbrojtjen e faunës dhe florës europiane.